Op onze jaarlijkse Algemene Vergadering 2025 namen we de tijd om de evolutie van het coöperatieve Energiris-model toe te lichten en het in een bredere context te plaatsen: die van de verschillende vormen die een burgercoöperatie in de energiesector kan aannemen. Deze presentatie bood de gelegenheid om een dialoog aan te gaan met onze leden over de manier waarop we onze acties, onze investeringen en ons bestuur structureren om onze missie beter te dienen.

Om deze reflectie voort te zetten met onze hele gemeenschap en daarbuiten, bieden we jullie hier een verklarend artikel aan: het presenteert de belangrijkste verschillen tussen de zogenaamde RESCOOP- en FINCOOP-modellen, twee vormen van coöperaties die actief zijn in de energietransitie. Bovenal beschrijft het de huidige positie van Energiris en de weg die we zijn ingeslagen om onze activiteiten beter af te stemmen op de waarden van een volledig maatschappelijk verantwoorde productiecoöperatie.

I.                      Inleiding

Energiris, een burgercoöperatie die zich inzet voor de energietransitie, evolueert naar een meer autonoom en democratisch model. Van oudsher vertrouwt het op indirecte financiering via achtergestelde leningen, maar in tegenstelling tot traditionele FINCOOPS speelt het een actieve rol in de controle en selectie van projecten via zijn gezamenlijke dochteronderneming (SPV), die mede-eigendom is van twee technische partners. Energiris ondergaat momenteel een strategische transformatie om zijn onafhankelijkheid te versterken en zijn acties volledig af te stemmen op het RESCOOP-model.

Het doel van dit artikel is om de essentiële verschillen tussen de twee soorten burgercoöperaties op het gebied van hernieuwbare energie te verduidelijken:

• FINCOOPS, waarmee burgers energieproductie-eenheden kunnen financieren in ruil voor aandelen, zonder ze rechtstreeks te bezitten.
• RESCOOPS, die burgers de mogelijkheid bieden om rechtstreeks eigenaar te worden van een energieproductiebron, zoals een windturbine of een fotovoltaïsche installatie, in ruil voor coöperatieve aandelen.

Tot slot analyseert dit artikel de positie van Energiris in dit duale model en licht de strategische evolutie toe die Energiris heeft ingezet om haar autonomie en haar rol in de energietransitie te versterken.

II.                  RESCOOP vs FINCOOP : Twee coöperatieve modellen ten dienste van energie

A.                  Inleiding

Coöperaties in de hernieuwbare energiesector positioneren zich als alternatieven voor de grote traditionele energiebedrijven. Ze stellen burgers in staat om deel te nemen aan de productie van groene energie en te profiteren van de economische spin-offs van deze projecten.

In dit landschap zijn twee soorten coöperaties in opkomst: RESCOOPS, die burgers rechtstreeks betrekken bij de energieproductie, en FINCOOPS, die vertrouwen op indirecte financiering, vaak via leningen aan commerciële bedrijven. Deze twee modellen hebben verschillende economische, sociale en milieu-implicaties die een diepgaande analyse verdienen.

B.                  Les RESCOOPS : Coopératives de production et d’autonomie énergétique

1.                   Définition et philosophie

RESCOOPS (Renewable Energy Source Cooperatives) zijn burgercoöperaties die rechtstreeks investeren in de infrastructuur voor de productie van hernieuwbare energie. Ze zijn gebaseerd op de principes van democratisch bestuur, collectieve participatie en transparantie.

Het doel van een RESCOOP is dat de burgers zelf de energieproductie controleren, in plaats van deze verantwoordelijkheid over te dragen aan privébedrijven. Als gevolg hiervan nemen RESCOOP-leden beslissingen op voet van gelijkheid en profiteren ze direct van de milieu- en economische effecten van de projecten die ze financieren.

2.                   Principales caractéristiques

1. Oprichters: RESCOOPS wordt opgericht en geleid door particulieren. Het zijn particulieren die willen investeren in de energietransitie en hun onafhankelijkheid van de grote industriële groepen willen garanderen.
2. Hoofddoel: Directe investeringen in projecten zoals windmolenparken, zonneparken en hydro-elektrische stuwdammen. De coöperatie is direct eigenaar en exploitant van deze infrastructuren.
3. Bestuur :
   • Democratisch principe: Elk lid heeft een gelijke stem, ongeacht het niveau van hun financiële investering.
   • Sterke betrokkenheid van burgers: zij kiezen de Raad van Bestuur en spelen een actieve rol in strategische beslissingen.
4. Winstverdeling :
   • Dividenden zijn gemaximeerd op 6%, in overeenstemming met de geldende coöperatieve principes en regelgeving.
   • Een deel van de winst wordt opnieuw geïnvesteerd in gemeenschapsprojecten of nieuwe infrastructuur.
5. Autonomie en transparantie :
   • RESCOOPS is niet afhankelijk van een extern commercieel bedrijf.
   • De meeste beslissingen worden genomen door de coöperatieleden zelf, wat zorgt voor volledige transparantie en de risico’s van financieel misbruik beperkt.
6. Sociale gevolgen en gevolgen voor het milieu :
   • RESCOOPS bevordert het publieke bewustzijn van de energietransitie.
   • Ze zijn betrokken bij onderwijs en training, waardoor leden meer inzicht krijgen in energievraagstukken en duurzamere praktijken kunnen toepassen.

3.                   Een concreet voorbeeld

Een typische RESCOOP-coöperatie, zoals Ecopower in Vlaanderen of Emissions Zero in Wallonië, bezit en exploiteert windturbines en zonnepanelen. De leden van de coöperatie financieren deze installaties en verbruiken de geproduceerde elektriciteit rechtstreeks of via een gemeenschappelijke dochteronderneming van de verschillende RESCOOP-coöperaties, wat een transparant model zonder commerciële tussenpersonen garandeert.

C.                FINCOOPS: Financiële coöperaties en een hybride model

1.                  Definitie en werking

FINCOOPS (Financiële Coöperaties) zijn coöperaties die indirect investeren in hernieuwbare energie. In plaats van zelf energiefaciliteiten te bezitten, financieren ze particuliere bedrijven via achtergestelde leningen.

Het idee achter FINCOOPS is om de financiering van duurzame energieprojecten te vergemakkelijken door burgers in staat te stellen te investeren via een coöperatie. In tegenstelling tot RESCOOPS zijn burgers echter niet direct eigenaar van de energie-infrastructuur, wat vragen oproept over de autonomie en het bestuur van deze structuren.

2.                  Belangrijkste kenmerken

1. Oprichters: In tegenstelling tot RESCOOPS worden FINCOOPS opgericht en gecontroleerd door bedrijven, vaak in de vorm van naamloze vennootschappen (NV’s) en hun vertegenwoordigers.
2. Hoofddoel: Het financieren van hernieuwbare energie zonder directe controle over de infrastructuur. De investering wordt gedaan via een achtergestelde lening aan een privébedrijf (SPV opgericht voor de gelegenheid of rechtstreeks het bedrijf achter het project) dat de energieprojecten ontwikkelt.
3. Bestuur :
   • Beperkte macht van coöperanten: In tegenstelling tot RESCOOPS hebben burgers slechts een minderheidsrol in de besluitvorming.
   • Verschillende soorten aandelen: De stichtende aandeelhouders behouden de meerderheidscontrole over het projectmanagement.
4. Winstverdeling :
   • Over het algemeen beperkt binnen de coöperatie (maximaal 6% als de coöperatie is goedgekeurd), maar onbeperkt dividend in de moeder-BV.
   • Hefboomwerking die aandeelhouders in staat stelt hun rendement te maximaliseren, ten koste van de autonomie van de coöperatie.
5. Afhankelijkheid en gebrek aan autonomie:
   • Belangrijke beslissingen worden genomen door de NV, niet door de coöperatieleden.
   • Transparantie wordt vaak bekritiseerd: burgers weten niet altijd hoe hun investeringen worden gebruikt.
6. Kritiek en beperkingen :
   • Risico van kapitalistische drift: Sommige FINCOOPS worden ervan beschuldigd het coöperatieve model te gebruiken als financiële hefboom, ten voordele van particuliere aandeelhouders.
   • Gebrek aan betrokkenheid van het publiek: De controle over energieprojecten blijft grotendeels in handen van bedrijven.

3.                  Een concreet voorbeeld

Een typische FINCOOP, zoals Electrabel COGreen, zamelt geld in van burgers en investeert dit via een naamloze vennootschap in energie-infrastructuur. Deze infrastructuur is echter niet rechtstreeks eigendom van de coöperanten, wat betekent dat ze de strategische beslissingen van het project niet rechtstreeks kunnen beïnvloeden.

D.                 Diepgaande vergelijking tussen RESCOOP en FINCOOP

E.                   Conclusie

RESCOOPS en FINCOOPS hebben hetzelfde doel: hernieuwbare energie promoten. Hun aanpak verschilt echter radicaal. RESCOOPS staan garant voor democratisch en op burgers gebaseerd bestuur en bieden directe controle over infrastructuren. FINCOOPS daarentegen zijn financiële structuren die afhankelijk zijn van bedrijven, wat de transparantie en autonomie van de coöperaties beperkt.

👉 De hamvraag is nu: waar staat Energiris?

III.              Energiris : Une coopérative hybride en transition vers un modèle RESCOOP

A.                  Inleiding

Energiris is een burgercoöperatie die zich inzet voor de energietransitie. Haar model is historisch geïnspireerd op FINCOOPS, met indirecte financiering via achtergestelde leningen. In tegenstelling tot traditionele FINCOOPS, die zich tevreden stellen met het financieren van bedrijven zonder zeggenschap, heeft Energiris echter een gezamenlijke dochteronderneming (SPV), die eigendom is van twee technische partners en waarin de meerderheid van de investeringen wordt samengebracht. Binnen deze dochteronderneming neemt Energiris deel aan de controle en de keuze van de financiering voor haar projecten.

Energiris onderneemt een strategische transformatie naar meer autonomie, waardoor het de directe verantwoordelijkheid kan nemen voor zijn energie-infrastructuren. Het doel is om haar autonomie en duurzaamheid te versterken, een transparanter bestuur te garanderen en burgers centraal te stellen in de besluitvorming. Op die manier sluit het zich beter aan bij het RESCOOPS-model.

B.                  Een hybride model tussen FINCOOP en RESCOOP

Sinds de oprichting heeft Energiris gewerkt als een atypische financiële coöperatie. In plaats van externe bedrijven te financieren zonder invloed uit te oefenen op hun management, handelt het via een SPV, die het in gelijke delen bezit met zijn technische partners.

Waarom is Energiris een hybride FINCOOP?

🔹 Het financiert zijn projecten voornamelijk via een dochteronderneming, zonder direct eigenaar te zijn van de infrastructuur.

🔹 Het is betrokken bij beslissingen die worden genomen door het SPV, dat een project niet kan opstarten zonder zijn toestemming om financiering te verstrekken.

🔹 Het moet rekening houden met de eisen van zijn partners, met name wat betreft de minimumomvang van de faciliteiten en het nagestreefde rentabiliteitsniveau.

💡 Dit plaatst het ergens tussen FINCOOP en RESCOOP in, met een sterke betrokkenheid van burgers, maar nog steeds gedeeld beheer.

C.                 Naar een sterker RESCOOP-model

Energiris past zijn bedrijfsmodel aan om een geleidelijke onafhankelijkheid te garanderen. Terwijl de dochteronderneming een strategisch en relevant financieel instrument blijft, ontwikkelt de coöperatie ook alternatieve financiering, waardoor burgers de kern kunnen vormen van de ontwikkeling van nieuwe infrastructuren. Deze ontwikkeling betekent dat Energiris zijn financierings- en projectbeheermodel kan aanpassen om energie-infrastructuren te bevorderen die zonder de hulp van het publiek niet zouden kunnen worden gebouwd, zelfs als deze projecten niet voldoen aan de beperkingen die inherent zijn aan de dochteronderneming.

Selectiever gebruik van SPV

Tot nu toe verliepen alle projecten voornamelijk via SPV’s, met gedeelde beslissingen tussen Energiris en zijn technische partners. Van nu af aan zal Energiris een flexibelere aanpak hanteren, waarbij bepaalde projecten rechtstreeks binnen de coöperatie zullen worden ontwikkeld, zonder via een dochteronderneming te gaan die mede-eigendom is van een of meer particuliere partners (installateurs, coöperaties, gemeenten, enz.), wanneer :

• Ze komen niet overeen met de beperkingen die worden opgelegd door de technische partners van de dochteronderneming.
• Ze vereisen een grotere betrokkenheid van het publiek om hun levensvatbaarheid te garanderen.
• Ze zijn volledig afgestemd op de waarden en het coöperatieve doel van Energiris.

Een ontwikkeling in lijn met onze oprichtingswaarden

Deze strategie is in lijn met het coöperatieve doel van Energiris, namelijk :

• De energietransitie versnellen door hernieuwbare infrastructuren te ondersteunen die aangepast zijn aan de lokale realiteit.
• Lokale burgers en organisaties rechtstreeks betrekken in een democratisch en participatief model.
• Zorgen voor rendement op investeringen in een kort circuit, ten gunste van de coöperatie en burgers in plaats van particuliere spelers.

💡 Door deze hybride aanpak te combineren, evolueert Energiris naar het RESCOOP-model, dat in staat is om projecten volledig autonoom te ontwikkelen, met behoud van strategische samenwerkingsverbanden via een dochteronderneming of ad-hocstructuur wanneer dat nodig is.

Hybride, stabiliserend bestuur

Bovendien heeft Energiris een unieke bestuursstructuur opgezet die stabiliteit en evolutie voor de toekomst combineert, terwijl de coöperatieve identiteit behouden blijft.

Hoewel alle leden evenveel stemrecht hebben (“1 lid = 1 stem”), zorgt de noodzaak van een dubbele meerderheid, binnen de categorie van coöperanten met garantie en gewone coöperanten, bij strategische beslissingen voor de coherentie van het project op lange termijn en vermijdt ze opportunistische afwijkingen die de coöperatieve oriëntatie zouden kunnen ondermijnen.

De categorie van coöperanten met een borgstelling, die openstaat voor alle coöperanten met een bepaalde anciënniteit, speelt een sleutelrol in het behoud van de stichtende waarden en principes en in de democratische stabiliteit van het bestuur.

Deze structuur biedt een aantal voordelen:

• Coöperatieve veerkracht, om een verschuiving te voorkomen naar een puur opportunistisch model van kortetermijninvesteerders die financieel rendement verkiezen boven de impact op maatschappij en milieu. Onze identiteit als maatschappelijk verantwoorde coöperatie beschermen.
• Langdurige betrokkenheid van coöperatieleden, het aanmoedigen van langetermijnbetrokkenheid en het waarderen van ervaring.
• Versterkte participatieve democratie, waarbij bij elke beslissing rekening wordt gehouden met zowel de stem van nieuwe leden als de expertise van de meest toegewijde coöperanten.

💡 Dit systeem zorgt voor een stabiel bestuur en maakt tegelijkertijd de weg vrij voor de transformatie naar een volledig autonoom RESCOOP.

D.                 Uitdgingen en kansen

Om deze overgang tot een succes te maken, moet Energiris een aantal uitdagingen aangaan:

⚠ Het ontwikkelen van geschikte commerciële aanbiedingen om directe investeringen te ondersteunen. De Raad van Bestuur heeft hier al maanden aan gewerkt, wat heeft geresulteerd in een nieuw uitgebreid commercieel aanbod: Energiris zal de duurzame energieproductiefaciliteit financieren, exploiteren en onderhouden.

⚠ De interne vaardigheden versterken die nodig zijn om de infrastructuur te beheren.
Het bestuur bestaat uit medewerkers met een technische en projectmanagementachtergrond die al in hun professionele leven is beproefd en goed van pas kan komen. Het wil ook graag de hulp inroepen van professionals om de conventies te standaardiseren, en van betrouwbare installateurs die het kunnen ondersteunen bij het onderhoud en de exploitatie van de installaties, of zelfs bij massaprospectie…

⚠ Nieuwe partnerschappen aangaan met het REScoop-netwerk om de transformatie te versnellen. Hiertoe heeft de raad van bestuur contacten gelegd met verschillende andere coöperaties die actief zijn in de energietransitie en het REScoop-model gebruiken, met het oog op het uitwisselen van beste praktijken en het identificeren van mogelijke samenwerkingen of cofinanciering voor fotovoltaïsche installaties of andere duurzame energiebronnen.

E.                   Conclusie

Energiris ondergaat momenteel een strategische transformatie die het coöperatieve model zou kunnen herdefiniëren. Energiris, dat van oudsher dicht bij een hybride FINCOOP staat, ontwikkelt zich in de richting van een RESCOOP, waarbij solide burgerbestuur wordt gecombineerd met meer controle over energie-infrastructuren.

🔹 De komende maanden zullen cruciaal zijn om deze ontwikkeling te structureren, een succesvolle overgang te garanderen en Energiris te positioneren als een innovatief en duurzaam coöperatief model